Η Πόλις

Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.

Η συνοίκηση λοιπόν πολλών και διαφορετικών τύπων ανθρώπων ανασκαλεύει τη βίαιη μίξη πολιτισμικών στοιχείων και κλονίζει την «ταυτότητα=identity» των υποκειμένων. Παρεπομένως ιεραρχείται, υποσυνείδητα ενίοτε αλλά ενσυνείδητα συχνότερα, μία μετακίνηση που διαμορφώνει νέους οικιστικούς άξονες κατηγοριοποιώντας τους κατοίκους σύμφωνα με τον «τρόπο ζωής» τους, ο οποίος ωστόσο κατηγορείται πολλάκις για «εθνοκεντρισμό» ή για «αποικιοκρατισμό». Σίγουρα όμως βρισκόμαστε μπροστά στην απεχθή σύγκριση των πολιτισμικών στοιχείων με τα εθνικά χαρακτηριστικά τους και την παρεπόμενη αναγωγή σε «κυρίαρχες-ανώτερες» ή «υποτελείς-κατώτερες» κουλτούρες, μέσα βέβαια στη διάκριση ενέχεται η οικιστική «σύμπνοια» ή «διχόνοια», αφού η μορφολογία μεταλλάσσεται όχι μόνο με την προσθήκη νέων στοιχείων αλλά και με την τροποποίηση των παλαιότερων. Η εσωτερική αναδιοργάνωση ενός οικιστικού τοπίου εξεικονίζεται στο δακτυλιοειδές σχήμα της επέκτασής του, με τους «θεσμικούς χρήστες», Κλινικές-Εκπαιδευτήρια-Εκκλησίες-Εργοστάσια-Υπηρεσίες-Έδρες Εταιρειών, να καταπατούν συχνά τον σχεδιασμό και να περιορίζουν τις λειτουργίες κατοικίας ή μικροεμπορίου στη φυγοκεντρική ή κεντρομόλο ασφυξία τους, ανάλογα με το οικιστικό πρόταγμα. Επιπροσθέτως η «κοινοτικότητα» δεν ενισχύεται με βάση τους συναισθηματικούς δεσμούς αλλά υπό συνθήκες πίεσης και σύμφωνα με τις «οργανωτικές ή θεσμικές ταξινομήσεις», οι οποίες θέτουν στο μικροσκόπιο:

τις «υλικές χωρικές πρακτικές=material spatial practices» και αφορούν στην πιθανή διάδραση που πραγματοποιείται στον χώρο και στις οικονομικές επιδράσεις που στοιχειοθετούνται εντός των ορίων του.
τις «αναπαραστάσεις του Χώρου=representations of space», στις οποίες είναι κωδικοποιημένα όλα τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα, ώστε να κατανοούνται οι επιτελέσεις ως υποτακτικές-προοιμιακές-επικίνδυνες-απατηλές, όπως αρθρώνονται στις συμβάσεις των εξαρτήσεων.
τους «χώρους αναπαράστασης=spaces of representation», στους οποίους η έλξη ή η απώθηση δημιουργεί νέες συμβολικές δομές.
Αν η οικιστική συμπεριφορά προσδιορίζεται:
απ’ την δυνατότητα βελτίωσης του χώρου και του περιβάλλοντος χώρου.
απ’ την περιστολή των βλέψεων γύρω απ’ τον χώρο και την αναπροσαρμογή του στον προγραμματισμό.
απ’ τη δυνατότητα μετεγκατάστασης ανάλογα με νέες αναζητήσεις.

Η «προσβασιμότητα» ή η «αποστασιοποίηση» σε ένα οικιστικό τοπίο υπαινίσσεται και τους φραγμούς ή την άμυνα μιας κοινωνικής διάδρασης, αφού:

ο σφετερισμός ενός χώρου εξηγεί τον τρόπο κατάληψής του.
η επιβολή σ’ έναν χώρο δηλώνει τον τρόπο ελέγχου του από συγκεκριμένη νομοθεσία περιοριστικών συμβολαίων και διατάξεις ζωνοποίησης.
η παραγωγή του χώρου αναφέρεται στον τρόπο διαμόρφωσης νέων συστημάτων εδαφικής οργάνωσης.

Στο επόμενο στάδιο απορρέουσα συνθήκη εμφανίζεται «το χωρικό σχήμα εμφάνισης του εγκλήματος και παραβατικότητας», με τα σκήπτρα να δίδονται στο Κέντρο και ιδιαίτερα στην κεντρική επιχειρηματική περιοχή, χωρίς όμως να παραβλέπουμε το «κοινωνικό φύλο» που προσδίδεται αμιγώς κατασκευασμένο στον κάθε άνθρωπο. Έρευνες αποδεικνύουν πως η συνεργασία Αστυνομικών Αρχών και Κοινοτικών Ιθυνόντων δεν καταλήγουν στον περιορισμό της Πορνείας αλλά στην μετατόπισή της σε άλλα σημεία του οικιστικού τοπίου. Ο Michel Foucault επιχειρηματολογεί εμπεριστατωμένα σχετικά με τον ρόλο των κοινωνικών θεσμών, οι οποίοι καθορίζουν το φύλο-ποινικοποιούν συμπεριφορές-ιατρικοποιούν τον έλεγχο των επιθυμιών, έτσι ώστε να κρίνονται διακριτές οι συνοικίες. Έρχετασι να συμπληρώσει ο Weightman με την εισήγηση πως διάφορες ομάδες «ανταγωνιστικής σεξουαλικής ταυτότητας» συνιστούν ακρογωνιαίο λίθο για «εξευγενισμό» μιας περιοχής, όπως στο παράδειγμα της «συνοικίας του Κάστρο» στο Σαν Φρανσίσκο, όπου ομοφυλόφυλοι αλλά υπηρετούντες τις Ένοπλες Δυνάμεις προτιμούσαν τη μετακίνησή τους σ’ ένα «μέρος ασφαλέστερο» απ’ τη Γενέτειρά τους μη αντέχοντας την κατακραυγή, απ’ την περιοχή διώκονταν οι Φτωχοί!!

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως το οικιστικό τοπίο συμβάλλει:

στην πειθαρχική Κοινωνία, αφού ο έλεγχος ασκείται δια μέσω διαδικασιών κοινωνικοποίησης, η οποία συγκροτεί διάφορους λόγους διαμόρφωσης μίας απόψεως των ανθρώπων για τον εαυτό τους, για παράδειγμα η «ιδιότητα του Πολίτη», όπως αυτή εμμονικά αναφέρεται στις μαρξιανές αντιλήψεις περί «Ηγεμονικού Λόγου».
στον περιορισμό δυνατοτήτων, αφού η επιρροή των Νόμων και των Εθίμων μορφοποιεί την καθημερινότητα του ανθρώπου. Παρατηρείται η παγίωση των Νομιμοποιητικών Φορέων, μέσα στους κόλπους των οποίων εγκυμονούνται πεποιθήσεις-ιδέες που ηγεμονεύουν ενίοτε το άτομο, αλλά και ο Ντετερμισνισμός του οικιστικού σχεδιασμού, κατά τον οποίο η δόμηση του περιβάλλοντος επιδρά στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Επιπροσθέτως εφαρμόζεται η Οικονομικοποίηση της Κουλτούρας καθώς η εμφάνιση «θεματικών πάρκων» εντατικοποιείται σε διάφορες περιοχές, γεγονός που αποστειρώνει τις ιστορικές-πολιτισμικές συγκυρίες και παρακάμπτει τις αντιθέσεις.
στην Ολιστική Αφήγηση, αφού η κάθε περιοχή επιλαμβάνεται της «Ερμηνείας του Κόσμου» με τον προνομιακό τρόπο της διακυβέρνησής της.
στην Κάθετη Ολοκλήρωση, αφού η κάθε οικιστική δομή σκιαγραφεί την ενιαία οργάνωσή της, μέσα στην οποία αφομοιώνει τις επιμέρους λειτουργίες των μειονοτήτων και απορροφά τις συμπεριφορικές αντιθέσεις, γεννοβολώντας πολυσχιδή ιεραρχία με αλληλοεξαρτώμενες συνιστώσες.
στην Ευέλικτη εξειδίκευση, κατά την οποία το εντατικό καθεστώς συσσώρευσης απασχολεί ειδικευμένο προσωπικό για την προώθηση προϊόντων ενώ ταυτοχρόνως περιθωριοποιεί τον ανειδίκευτο δημιουργώντας στρατιές ανέργων. Πρόκειται για την Εργαλειακή διάδραση, η οποία στηρίζεται σε δευτερεύουσες σχέσεις προς επίρρωση συγκεκριμένων στόχων.

Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω
ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,
που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα

*Οι στίχοι, που συνοδεύουν το κείμενο, προέρχονται απ’ το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Η Πόλις».

*Tο video είναι σκηνοθετημένο το 1959 από τον Guy Debord με τον τίτλο “Sur le passage de quelques personnes à travers une assez courte unité de temps“

*Βιβλιογραφία:

Paul Knox & Steven Pinch, «Κοινωνική γεωγραφία των πόλεων», Επιμέλεια Θωμάς Μαλούτας, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2009.
Pierre Bourdieu, «Η Διάκριση», μτφ Καψαμπέλη Κική, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015
Michel Foucault, «Η Ιστορία της σεξουαλικότητας», Τόμος 1ος, μτφ Ροσάκυ Γκλόρυ, Εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1978.
Marcuse Herbert, «Αντεπανάσταση και εξέγερση», μτφ. Αθανασίου Α., Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.