Granazi Radio

Στην πλατεία

“του Γιώργου Αναστασόπουλου* για το περιοδικό “Πολίτες” via: Χωροχρόνος

η πλατεία στρόβιλος που γυρίζει
σε λέξεις ενάστραπες να συγκολλούνται αλληλουχίες
ξέφρενες και μαγικές
ας μιλήσει πια ο περαστικός!
(από το ποίημα του Κωστή Τριανταφύλλου, στην πλατεία)

Moυ ήταν πολύ δύσκολο να αποτυπώσω στα στενά όρια ενός άρθρου τον απολογισμό της πλατείας. Το πριν και το μετά, τα μικρά και τα μεγάλα, αυτά που με σημάδεψαν κι αυτά που που οι πλατείες γέννησαν στις συνειδήσεις, στο πραγματικά πολιτικό, στο κοινωνικοϊστορικό. Σίγουρα θα χρειαστεί ένα βιβλίο για να καταγραφούν όλα αυτά και είναι στους σκοπούς μου, με την ψυχρή υποκειμενικότητα πλέον ενός ανθρώπου που έζησε στο έπακρο αυτές τις στιγμές, από την πρώτη μέχρι την τελευταία. Που τις έζησε και τις κατέγραψε με την καρδιά και τα μάτια, δακρυσμένα πολλές φορές από τη συγκίνηση, το πάθος, αλλά και τα δακρυγόνα.

Αυτή η συνάντηση του τυχαίου και της ανάγκης, όπως έγραψε ο Εντγκάρ Μορέν, το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός της μεταπολίτευσης για τον Χρόνη Μίσσιο, τον Περικλή Κοροβέση και τόσους άλλους και άλλες, έκανε την Αθήνα και πολλές περιοχές της χώρας να ζήσουν τον δικό τους Μάη, 43 χρόνια μετά τον γαλλικό. Και έβγαλε στις πλατείες χιλιάδες ανθρώπους, με δίψα να μοιραστούν τις αγωνίες και τα όνειρά τους, να βγουν από τον φόβο και την κατάθλιψη, να αναζητήσουν τους κοινούς τόπους, να γνωρίσουν, να γλεντήσουν, να αντισταθούν, να δημιουργήσουν.

Να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, όπως διακήρυξαν από την πρώτη στιγμή.

Αυτή αναμφίβολα είναι και η τομή’ οι πολιτικές κοινότητες που συγκροτήθηκαν στην Αθήνα και αλλού, από την Σητεία και τους Μολάους, μέχρι το Αργοστόλι, την Κέρκυρα, τα Τρίκαλα και την Δράμα, είχαν ως πρόταγμα την άμεση δημοκρατία. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία αμφισβητείται από πολίτες και με τον πλέον δημοκρατικό τρόπο, ο πυρήνας του καθεστώτος: η ιεραρχία, η ανάθεση, η αντιπροσώπευση, τα κόμματα και οι μηχανισμοί τους, οι επαγγελματίες της πολιτικής. Το υποστηρίζουν εξαρχής τα καλέσματα: ακομμάτιστα και ειρηνικά για μια πραγματική δημοκρατία. Το προχωρούν τα ψηφίσματα που θα ακολουθήσουν, άμεση δημοκρατία τώρα, δηλώνοντας ότι το ζήτημα -άρα και η απάντηση στην “κρίση”, για όσους επιμένουν ότι το πρωτεύον είναι τα μνημόνια- είναι πρώτιστα πολιτικό, είναι ζήτημα συλλογικής αυτοκυβέρνησης, συλλογικής λήψης των κρίσιμων αποφάσεων.

Αναδεικνύεται το αυθόρμητο, όχι ως ενστικτώδης αντίδραση του θυμικού, αλλά ως αυτόνομη πολιτική πράξη, γεννημένη από τα ίδια τα άτομα και όχι από τους φορείς της καθεστηκυίας πολιτικής: τις εκλογές, τα κόμματα, τα συνδικάτα, τις ιδεολογικές οργανώσεις και τους -επαγγελματίες συνήθως του είδους- ανθρώπους τους. Αυτοί οι φορείς βέβαια ήταν τελικά εκεί, σε αρκετές περιπτώσεις βοηθώντας, σε άλλες και κυρίως κρίσιμες περιπτώσεις προσπαθώντας να ελέγξουν την κατάσταση, να την προσανατολίσουν σε επιλογές που είχαν εκτιμηθεί και αποφασιστεί σε χώρους άσχετους με αυτούς των λαϊκών συνελεύσεων. Οι φορείς αυτοί, με τις παραστάσεις, τις αντιλήψεις και τις μεθόδους τους, είναι οι εκφραστές του παλιού, ανεξαρτήτως αν επαγγέλλονται την ανατροπή. Ωστόσο όλες και όλοι μας, είμαστε φορείς λιγότερο ή περισσότερο ενός παλιού φορτίου κι αυτό πρέπει να συνεκτιμάται σε κάθε σχετική κρίση και πράξη μας.

29 Μαΐου, ξημέρωμα στο σύνταγμα

Αναδεικνύεται επίσης η δυναμική της αυτοοργάνωσης. Μια μικρή πολιτεία στήνεται σε ελάχιστο χρόνο στο κέντρο της μητρόπολης’ κατασκήνωση, υποδομές ικανές να υποδεχθούν ένα τεράστιο σε όγκο πλήθος και μια μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων (με πρώτη την περίθαλψη πολλών αστέγων και γενικά ανθρώπων χτυπημένων απ’ τη ζωή), ομάδες εργασίας, συνελεύσεις, ακολουθώντας όπως θα δούμε τη μεθοδολογία και συμβολισμούς του ισπανικού κινήματος 15Μ. Χιλιάδες συμπολίτες δηλώνουν διαθεσιμότητες, καταθέτουν προτάσεις, βοηθούν με κάθε τρόπο, συμπράττουν. Λιγότεροι όμως θα απαρτίσουν τις ομάδες, ή θα δουν τις προτάσεις τους να λαμβάνονται υπόψη, με ευθύνη κυρίως των ίδιων των ομάδων και της συνέλευσης. Ίσως η μεγαλύτερη αποτυχία της κοινότητας της πλατείας ήταν ότι δεν κατάφερε να αξιοποιήσει για το ευρύτερο σύνολο τις γνώμες, τη συλλογική γνώση και τις δεξιότητες των ανθρώπων της.

Επανοηματοδοτούνται η αγορά, τα κοινά, ο δημόσιος χώρος. Ο χώρος όπως λέει η Χάννα Άρεντ, όπου συναθροίζονται οι άνθρωποι, όπου συγκεντρώνονται αλλά και διαχωρίζονται ταυτόχρονα, ένας τόπος ελευθερίας της έκφρασης και της πράξης, ένα πεδίο δημιουργίας εκ του μηδενός (ex nihillo), όπου οι άνθρωποι πραγματώνουν τις εγγενείς τους ιδιότητες που οδηγούν στην πολλότητα. Αλλά και χώρος για νέες φιλίες και παρέες, για έρωτες, για εκστατικές στιγμές’ τραγούδια, χορός, ποίηση, γλέντια, φούντα και παρτούζες στις σκηνές, απέναντι από τα ιερά μνημεία του έθνους. Όπως λέει κι ο φίλος Πέτρος Πέτρου, ένας χώρος ερωτικής συνάντησης της μοναδικότητας του καθενός με τη συλλογικότητα, χώρος ανάδειξης ανθρωπιάς και της ανάγκης δημιουργίας ομορφιάς για να τη μοιραστείς’ όπως αυτό εκφράστηκε με μια έκρηξη πρωτοβουλιών και σχέσεων, που το περιεχόμενό τους ήταν η ισοτιμία, η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη, η ανιδιοτέλεια, ο σεβασμός του διαφορετικού, η ανάληψη ευθυνών, ο πειραματισμός στο καινούργιο.

αλλά με το βάθος της ψυχής του
παλίμψηστο να προβλέπει το μέλλον
για όλους εκείνους που μπορούν στην τρικυμία να σωθούν
μέσα σε παλιρροϊκό κυματισμό το λέει η καρδιά τους
γιατί ο αέρας φουσκώνει την ανάσα τους
και περιμένουν να αποβιβαστούν στον παλιρροϊκό βυθό
αδημονούν ν’ ανακαλύψουν κι αναρωτιούνται
ξεγυμνωμένοι στον καύσωνα

Το Σύνταγμα εμπνέεται και συνδέεται από την πρώτη στιγμή με το κίνημα 15Μ. Ένας αρχικός πυρήνας νέων ελληνικής και ισπανικής καταγωγής, ακολουθώντας το κάλεσμα του Democracia Real Ya (Πραγματική Δημοκρατία Τώρα) συναντάται στις 19 Μαΐου έξω από την ισπανική πρεσβεία. Οι συναντήσεις θα συνεχιστούν καθημερινά και θα μεταφερθούν λίγο πιο κάτω στο Θησείο, ως κατασκήνωση πλέον και συνέλευση με τις πρώτες ομάδες εργασίας: ομάδα επικοινωνίας και τράπεζα χρόνου. Και το βράδυ της 25ης Μαΐου, με την υποτυπώδη μικροφωνική που μόλις έχουν εξασφαλίσει θα στήσουν την πρώτη συνέλευση και τις πρώτες σκηνές και υποδομές στην πλατεία συντάγματος.

Έχει ήδη κυκλοφορήσει στα κοινωνικά δίκτυα το κάλεσμα των αγανακτισμένων, το οποίο αντιγράφοντας το ανθρωπένιο μανιφέστο του 15Μ και προτάσσοντας το ειρηνικά και ακομμάτιστα, θα φέρει γύρω στους 40000 ανθρώπους έξω από τη βουλή. Πολλοί από αυτούς θα απαντήσουν Ξυπνήσαμε στα ισπανικά πανό, πολλές και οι ισπανικές σημαίες. Στο πλήθος αυτό υπάρχουν και όλοι αυτοί που ζητούν την επιστροφή στις ημέρες της αφθονίας, που θέλουν να εκφράσουν την αγανάκτηση τους προς αυτούς που κάποτε εμπιστεύτηκαν, αλλά τώρα τους πρόδωσαν. Ένα κοινό διαμαρτυρίας που γίνεται τηλεοπτικό θέαμα και μόδα’ μούτζες, λέηζερ, γαλανόλευκες από Ασιάτες μικροπωλητές, καντίνες. Πάνω και κάτω πλατεία, αγανακτισμένοι και μη, κατακλύζουν κάθε απόγευμα και βράδυ την περιοχή. Σχεδόν όλοι όμως το πρωί επιστρέφουν στην όποια κανονικότητα, το ρήγμα δεν είναι τόσο μεγάλο όσο φαντάζει, μολονότι το πλήθος συνεχώς αυξάνεται, για να φτάσει ίσως και να ξεπεράσει το μισό εκατομμύριο εκείνη την εντυπωσιακή Κυριακή του Ιούνη.

Όλα αυτά συμβαίνουν λίγες ημέρες μετά το πογκρόμ που έχει εξαπολύσει η Χρυσή Αυγή με αφορμή τη δολοφονία του Μανώλη Καντάρη. Μέρες τρόμου στους δρόμους και τις τηλεοράσεις, άλλος ένας νεκρός, ο Αλίμ Αμπντούλ Μάναν, εκατοντάδες τραυματίες, κηρύγματα φόβου και μίσους στα μήντια (βλ. Το χρυσαυγίτικο πογκρόμ τον Μάη του 2011 μετά την δολοφονία του Μανώλη Καντάρη, https://jailgoldendawn.wordpress.com/2014/05/08/το-χρυσαυγίτικο-πογκρόμ-τον-μάη-του-2011-μ/). Αναμφίβολα οι πλατείες θα αλλάξουν αυτήν την κατάσταση και την ενέργεια στους δρόμους της πόλης κι οι τραμπούκοι θα σταματήσουν για κάποιοι καιρό τη δράση τους Ένας αστικός μύθος θα τους παρουσιάσει να συμμετέχουν στην πάνω πλατεία και να καρπώνονται εκλογικά την παρουσία τους εκεί. Μύθος. Η εκτόξευση της επιρροής της χρυσής αυγής αρχίζει από τη στιγμή που το γειτονικό, ακροδεξιό Λαος εγκαταλείπει το -απολίτικο- αντιμνημονιακό μπλοκ και στηρίζει την πραξικοπηματική κυβέρνηση Παπαδήμου (βλ. Γιάννης Μαυρής, “Η ακτινογραφία της Χρυσης Αυγης”, https://www.mavris.gr/3625/aktinografia-xa/).

Στην πλατεία, στο μέτρο του εφικτού, μίλησαν όλες και όλοι. Η κλήρωση, η ισηγορία και ο σεβασμός στους συνομιλητές, βιώθηκαν για πρώτη φορά σε τέτοιου είδους διαδικασίες, αν και ορισμένοι, κάποιες φορές και με δόλια μέσα μίλησαν περισσότερο από τους υπόλοιπους ή και πέρασαν τη γραμμή τους. Αυτά που ειπώθηκαν λοιδορήθηκαν από άλλους ως ομαδική ψυχοθεραπεία. Γι’ αυτούς προφανώς πρέπει να μιλάμε μόνο για την τσέπη, για την ταξική πάλη και τα τοτέμ της επαναστατικής διανόησης.

βρέθηκες μπροστά μου με ιστορίες από την ψυχή σου
ρωγμές στα βράχια που κατηφόρισαν τη ζωή σου

Το Σύνταγμα λοιπόν εμπνέεται, αλλά και εμπνέει με τη σειρά του πάρα πολλές συλλογικές κινητοποιήσεις, από το Occupy Wall Street και τις πλατείες του Βουκουρεστίου και της Σόφιας, μέχρι το πάρκο Γκεζί και την πρόσφατη εξέγερση στην Βοσνία. Κι από τις πλατείες θα ξεπηδήσουν οι χιλιάδες οριζόντιες δομές αλληλεγγύης και συνεργατικότητας. Μια μικρογραφία μιας μελλοντικής κοινωνίας, που δεν την επαγγέλλονται θεωρητικά κάποιοι ειδικοί, αλλά την δημιουργούν καθημερινά απλοί πολίτες, μιας πολιτικής κοινωνίας που θέλει να ξεπεράσει το κράτος.

αυτό που πήρα ήταν το αύριο
μαζί στα απέραντα ανθρώπινα αινίγματα μέσα
σε λεωφόρους κοσμογονίας
σταυροδρόμια

Η πλατεία δεν άδειασε ακόμα και το πολεμικό διήμερο στις 28-29 Ιουνίου, ακόμα κι όταν τα κομματικά γραφεία έστειλαν το μήνυμα της επιστροφής για τις 3 του Σεπτέμβρη, ακόμα κι όταν ο δήμαρχος Καμίνης με τους δημοτικούς υπαλλήλους που “έκαναν τη δουλειά τους” ξήλωσαν τις σκηνές και τις βασικές υποδομές, ακόμα κι όταν το ΠΑΜΕ και τα Κνατ σε συνεργασία με τις δυνάμεις καταστολής τσάκισαν την απεργιακή κινητοποίηση του Οκτωβρίου. Οι συνελεύσεις και αρκετές δραστηριότητες κράτησαν σε καθημερινή βάση μέχρι το τέλος του φθινοπώρου, εβδομαδιαία μέχρι τον Φεβρουάριο του ’12.

Λίγο αργότερα προκηρύχθηκαν οι εκλογές και η διεκδίκηση της πραγματικής δημοκρατίας, αποσύρθηκε από την κεντρική πολιτική σκηνή. Επικράτησαν σε πολλούς τα εκλογικά διλήμματα και οι αυταπάτες, η λογική της κάλπικης ανατροπής ή του σωσίβιου στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Με τη λογική αυτή βέβαια και το οικονομικό ζήτημα δεν λύθηκε και το πολιτικό καθεστώς μοιάζει άθικτο, ενώ σαπίζει. Το καθεστώς ωστόσο θα δεχθεί ένα ακόμα πλήγμα. Η εκλογική αποχή αυξάνεται θεαματικά, για να ξεπεράσει το 40%, ποσοστά πρωτοφανή ιστορικά, μια κραυγαλέα έκφραση της απόρριψης των φορέων της καθεστηκυίας πολιτικής, πράξη συνειδητή, όσο και αυτή της συμμετοχής στις εκλογές. Οι πολίτες από την άλλη στήνουν τις δικές τους κάλπες, αυτή τη φορά όχι για εκλέξουν αντιπροσώπους, αλλά για να δηλώσουν την βούληση τους για κάποιο ζήτημα. Στη Θεσσαλονίκη μάλιστα θα ξεπεράσουν τις 210000 στο δημοψήφισμα για το νερό, που προκάλεσε ένα παιδί των εκεί πλατειών, η Κίνηση 136.

Είναι πλέον ξεκάθαρο, ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων εγκαταλείπει τον κόσμο της παραδοσιακής πολιτικής κι αυτή είναι για μένα η βασική σπορά της πλατείας. Είναι επίσης σαφές ότι μεγάλος αριθμός αυτών που έχουν διαπαιδαγωγηθεί στα κόμματα και τις παραδοσιακές μορφές οργάνωσης, δεν θέλουν να εγκαταλείψουν αυτόν τον κόσμο. Και ο διπλός ρόλος που προσπαθούν να παίξουν καταλήγει, ακόμα και αν δεν το θέλουν, σε εμπόδιο για τη γέννηση του νέου. Ακόμα μεγαλύτερο εμπόδιο όμως είναι η συνέπεια λόγων και πράξεων, κεντρική πολιτική σημασία, όπως αναφέρει ο φίλος Νίκος Ηλιόπουλος. Αν θέλουμε πραγματικά να πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας και να την αλλάξουμε, αυτή τη συνέπεια πρέπει να δείξουμε και να υπερασπιστούμε τόσο συλλογικά, όσο και ως ατομική στάση ζωής. Συνέπεια, συντονισμός και σαφήνεια στις πολιτικές μας επιλογές, με άλλα λόγια υπέρβαση της παραδοσιακής πολιτικής.

Αλλιώς θα πέφτουμε πάντα στις υποδιαιρέσεις και θα μας φταίνε οι άλλοι.

εδώ στην πλατεία μαζί να κατακτήσουμε
να καταλάβουμε και να μιλήσουμε όλοι μαζί
εδώ τα τρίστρατα οδηγούν
στο αίνιγμα που ζούμε
που κόμπο κόμπο λύνουμε

* ο Γιώργος Αναστασόπουλος ασχολείται με τη μουσική και την επικοινωνία και είναι διδάκτορας κοινωνικών επιστημών